Pedagog specjalny musi posiadać osobowość, która pozwoli mu sprostać odpowiedzialnym i trudnym zadaniom, jakie przed nim stoją. Musi mieć nie tylko dobre przygotowanie zawodowe, teoretyczne i praktyczne, ale musi to być człowiek, którego osobowość jest ukształtowana w sposób szczególnie sprzyjający spełnieniu tych trudnych zadań.
Praca z dzieckiem niepełnosprawnym wymaga, by posiadał on dużą umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy w pracy pedagogicznej.
Nie są to sprawy łatwe ani proste. Poznanie dziecka niepełnosprawnego, ocena jego sił i możliwości rozwojowych oraz perspektywy rozwoju wymaga bogatej wiedzy, umiejętności stosowania metod badawczych i celnej analizy wyników obserwacji i badań. Od trafności diagnozy zależy efektywność stosowanych metod rewalidacyjnych.
Pedagog specjalny powinien umieć na co dzień trafnie rozpoznawać sytuację kształcenia i możliwości uczniów. Każdemu z nich winien formułować zadania najbardziej dla niego odpowiednie. Pamiętać przy tym trzeba, że żadna sytuacja nie jest nigdy identyczna z poprzednią, lecz ciągle się zmienia i wymaga nowych i swoistych sposobów postępowania i rozstrzygania.
Musi nie tylko dużo wiedzieć i umieć, ale powinien być "kimś", powinien posiadać bogatą osobowość, gdyż tylko ten, kto sam dużo posiada, może również dużo dać innym. Każde dziecko niepełnosprawne dużo tej pomocy potrzebuje.
Nauczyciel szkoły specjalnej w swoich działaniach winien być aktywny i twórczy. Jego działalność powinna mieć charakter innowacyjny, poszukujący nowych rozwiązań, nowych sposobów stymulacji rozwoju dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Maria Grzegorzewska w „Listach do młodego nauczyciela” podkreśla, że czynnikiem warunkującym powodzenie w pracy nauczyciela wychowawcy jest „jego miłość i płynąca z niej dobroć, która wyraża się w trosce o rozwój dziecka, jego całkowitą akceptację oraz wszechstronną pomoc w przezwyciężaniu trudności i pokonywaniu niepowodzeń.”
Dobroć to cecha umożliwiająca akceptację dziecka niepełnosprawnego ze wszystkimi jego słabościami, zniekształceniami, zaburzeniami zachowań. Dobroć budzi zaufanie, wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i poprawia samopoczucie dziecka. W ślad za tym wyzwala się jego aktywność i chęć współdziałania z nauczycielem. W wielu przypadkach jest to nieodzowny warunek pomyślnego przebiegu terapii i rewalidacji.
Poczucie odpowiedzialności, kolejna ważna cecha osobowości nauczyciela w szkole specjalnej, rozpatrywała M. Grzegorzewska w trzech aspektach:
- odpowiedzialności wobec siebie;
- odpowiedzialności wobec dziecka;
- odpowiedzialności wobec społeczeństwa;
Bowiem pedagog specjalny spełnia bardzo ważną funkcję społeczną, gdyż pracuje z osobami, które przez część społeczeństwa traktowane są często jak margines społeczny. Dlatego też swoją postawą, zachowaniem, osobą powinien wykazywać cechy humanitarne, a powierzone zadania wypełniać rzetelnie i konsekwentnie.
Zobowiązania pedagoga specjalnego wobec dziecka wynikają ze słabości, bezradności i dużej zależności dziecka od osoby wspierającej. Systematyczność, prawdomówność, bezinteresowność, obowiązkowość nauczyciela-wychowawcy wobec potrzeb dziecka ma znaczenie szczególne. Od jego działalności bowiem zależy nie tylko aktualna sytuacja dziecka, ale i jego przyszłe losy życiowe.
Bardzo ważny i znamienny jest aspekt dotyczący odpowiedzialności wobec samego siebie. Poczucie i świadomość dobrze spełnionego obowiązku jest dla każdego nauczyciela źródłem satysfakcji i zadowolenia z pracy, co w efekcie wzmaga gotowość do kontynuowania niełatwej przecież działalności jaką jest wychowanie i nauczanie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Skomplikowany proces kształcenia i wychowania dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymaga od nauczycieli dużej wiedzy, wysokich umiejętności oraz odpowiednich cech charakteru.
W działalności dydaktycznej, wychowawczej i rewalidacyjnej zaangażowana jest bowiem cała osobowość nauczyciela.
Z powyższych rozważań wynika, że osobowość pedagoga specjalnego jest złożona; składają się na nią nie tylko walory osobiste czy predyspozycje do wykonywanej pracy, ale również gruntowne przygotowanie zawodowe poparte fachową wiedzą i praktyką.
Pedagog specjalny w swojej pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie czy fizycznie musi wykazać się takimi kompetencjami, które umożliwiają mu pracę z dziećmi, dając jednocześnie satysfakcję i zadowolenie osobiste.